Wacdarihii Xafladii Khaatumo Toronto iyo Qudbadii Pro. Nimco Maxamed Cali(Daawo)

•  

  Cafisfis iyo Caafiaad

  Imisaa xajka tagtay?

  Maxaad dareemi lahayd hadii markaad cagaha dhigto Maka,

  laguu diido inaad xajiso oo dib laguu soo celiyo?

  ka waran hadii aadan diyaarad qaadan, oo aad maalmo badan, baadiye, biyo la’aan iyo

  cunto la’aan, iyo cabsi cadow in lagu dilo aad ku sii lugayso, oo markaad maka tagto dib laguu

  soo celiyo oo laguu diido inaad magaaladaba gasho?

  Waxaan rabaa in sheeko gaaban oo aan ka soo xigtay su’aalahan, lagana yaabo

  badankiinu inaad hore u maqasheen aan idin xusuusiyo:

  Habeen habeenada ka mid ah ayaa waxaa riyooday nabimaxamed s.a..w, wuxuu ku yiri

  asaxaabta:“ waxaan ku riyooday inaga oo si nabad ah u galney kacbada, oo aan soo xajiney”

  Ka dibna asaxaabadii waxay go’aan sadeen in ay soo xajiyaan maadaama nabigu uu ku

  riyooday.

  Laakiin waxay qabeen cabsi xaga qurayshta ah, waayo qurayshi Maka ayay ka soo

  qaxisay muslimiinta, Dhowr iyo toban sano ka dib na, madiina ayeey duuleen ku soo qaadeen si

  ay u ciribtirtaan muslimiinta. Iskuna dayeen in ay dhamaan qabiilooyinka arabia ka

  dhaadhicaayan in ay dabar gooyaan muslimiinta. Intaas oo dagaal iyo colaad ah oo jirta ayay

  hadana xaj u soo qalab qaateen.

  markay mudo lugaynayeen, oo usoo dhawaadeen Maka ayay maqleen in ay Quraysh ku jirto

  difaac ay doonayaan in ay ku laayan muslimiinta. Inkasta oo muslimiinta tiradoodu ay ahay ilaa

  1400 oo qof, hadana taasi waxay galisay murugo hor leh, waayo may wadan wax hub dagaal ah

  oo waxay xiraayeen dharkii hajka.

  Aniga oo sheekada soo gaabinaya, arimo badan oo dhacay daraadeed, Maka duleed keeda

  ayay Quraysh ugu timid nabiga a.s.w ka dibna hashiis la saxiixatay.

  ? Waa maalintii muslimiinta iyaga oo ah 1400 qof, loo diiday inay xaj gutaan oo dib loo

  celiyey.

  ? Waa maalintii ay qurash ku qasabtay in qofkii Muslima oo maka ka soo carara dib

  loogu soo celiyo, iyada oo la ogaa in ay qofka la celiyo ay dilayaan ama xidhayaan.

  ? Waa maalintii ay qurash ku qasabtay in uu nabigi uusan waraaqda hashiis ka ku qori

  Karin in uu yahay nabi, oo uu ku qoro maxamed cabdilaahi.

• Markii heshiis kii la saxiisay, oo nin muslin ahaa oo markaa soo cararey, oo waliba

  dhaawac ahaa, isaga oo ooyaya dib loo celiyey

  Ka dibna nabigu s.a.w yiri

  “ ma xajinayno ina keena aan dib ugu lugayno madiina e”

  Dadkii is hayn waayey, ee muraara dilaacay, waxaa ka mid ahaa cumar oo yidhi

  Omar: “ miyaadan ahayn nabigii ilaahay”

  Omar: “ miyaynaan xaqa ku taagnanyn, cadowgeenuna aysan dulmi ku taagnayn”

  Omar: “ hadaba ma aha in diinteena nalagu duleeyo”

  Ka dibna wuxuu nabigu ugu jawaabay:

  ” waxaan ahay nabi ilaahay oo xaq ah, waligayna ilaahay ma khilaafin, ilaahay ayaana na

  caawin doona”

  omar intaa kuma qancine wuxuu raaciyey, sow kumaad riyoon in aan kacbada si nabad ah ku

  gelidoono?

  Ka dibna wuxuu nabigu a.s.w. ugu jawaabay: ” laakin kumaan oran sanadkan, ee waxaan

  idiin sheegay inaan si nabad ah ku xajiyi doono”.

  Ka dib na ilaahay ayaa soo dajiyey ayaadaha quraanka ah surada 48, oo cadaynaya in

  ay maalintaasi ahayd maalintii ay u soo hoyatay nabiga a.s.w guushi ugu waynayd.

  Sheekadan waxaa laga qaadanayaa casharo fara badan, laakin waxaan doonayaa inaan diirada

  ku ifiyo guusha ugu wayn, waayo muslimiintu markaa umay muuqan inay guulesyteen, way

  niyad jabeen, way xanaaqsanaayeen, way calool xumaadeen, raalina kamay ahayn in ay dib u

  noqdaan iyaga oo aan gudan xajkii ay u soo safreen, ama dad soo muslimay gaalo gacanteed dib

  loogu celiyo.

  Guushu maxay tahay marka? Maalintaa waxay muslimiintu ku guulayteen in ay

  ? macruuf ka ilaaliyeen si uusan khilaaf badan u dhicin

  ? hanteen cadhadoodi si uusan cadowgu uga faaiidaysan, iyaguna u kala daadan.

  ? Muujiyeen dulqaad iyo cafis si uusan dab uga hurin I yaga dhexdooda.

  ? Cumar u hadlay si cad isaga oo cabirya daareenkiisa, nabiguna wuu dhagaysatay, una

  jawaabay.

  Hadith Ibn Cumar laga wariyey, in Nabigu (s.a.w) yiri : in Hogaamiyaha la maqlo, lana adeeco

  waa waajib saran qofkasta oo muslim ah xataa hadaadan markaa go’aanka hogaamiyaha raali

  aadan ka ahayn. (Al-Bukhari & Muslim)
• Hadaba guushi ugu waynayd ee muslimiintu ma ahayn markay Maka furteen ama qabsadeen

  dhulal fara badan, ee waxay ahayd markay si dhab ah qalbiga, niyada iyo maskaxdaba ka

  midoobeen.

  Hada side ugu guulaysan karaa hiigsiga August 2016?

  waxaa laga yaabaa in qaakeen is yidhaahdaan waqti ma jiro, 8 bilood kaliya ayaa ka

  haray dib u dhiska dowlad cusub.

  Waxaa idin xusuusinayaa, hadith Anas ibn malika laga wariyey, oo micnihiisa guud uu

  odhanayo, “Haddii saacaddii ugu dambaysay ee qiyaamuhu timaado, adiga oo midho

  abuuraya, ha joojin ee abuur”

  Waxaa inooga haray august 2016, 8 bilood. 8 daa bilood 3 ilaa 4 ka mida waa bilaha

  xurmada leh. Bilahaas oo ay diin ahaan mamnuuc tahay in la dagaalamo colaad kasta oo jirta.

  Marka aynu kaga faaiidaysano bilahan qaad no olole nabadayn dhamaan shacbiga soomaaliyeed

  meelkastaba ha joogee.

  Ilaahay Ummad Xaalkeeda ma bedelo, Hadaaney Naftooda wax ka bedelin. Is bedel kasta

  oo nololeed oo aan raadineyno waa inaan inagu biloownaa. Qof walba haduu is bedel sameeyo,

  waxaa is bedelaya bulshada, ka dibna bulshadu waxay badali kartaa maamulka iyo hogaanka,

  taas oo badali karta xaalada wadanka.

  Dadka qaar waxay ku doodaan in aysan waxba suurtoobayn ilaa la helo dib u hashiisin

  iyo in la is cafiyo. “ina mal acmaalu biniyaat, wa ina maa kuli imri maa nawaa”

  Maadaama camal waliba uu ku xidhan yahay niyada, hadii aan biloow no ollele deg deg

  ah oo nabad raadin ah guusha koowaad waa ajar ilaahay agtii aan ka heli doonaa, shuuga

  labaadna waxay noqon kartaa guul soomali midaysa, hadii ay nabad raadin taasi saamayn

  wanaagsan ku yeelato shaqsi ilaa wadankana.

  Sida aan dhamaanteen ognahay lama koobi karo dhibaatooyinka aan isu gaysanay hadaan

  soomaali nahay, ama wadanka u gaysanay, nabadayn hada bilaabatayna laguma dawayn karo

  dhamaan boogaha jira laakin waxaan aamin sanahay, inaan nabadaynta ku salaym karo cafis iyo

  caafimaad wixii hore u dhacay. Dibna aynu u dhigano wixii ku saabsan wax yaalaha hada la

  isku hayso, ee ay ka mid yihiin khayraadka wadanka, xuduudaha,magaalooyinka iyo gobolada

  la isku khilaafsan yahay, oo ay noqoto talaabada danbe ee nabadaynta.

  Marka walaalayaal yaynaan quusanin. Maanta ayaa loo baahan yahay geesiga

  geesinimadiisa, raga raganimadooda, aftahanka guubaabadiisa, waayeelka xigmadiisa,

  dhalinyarada xoogooda, wadaadka wacdigiisa, askariga difaaciisa si aan qarankii soomaaliyeed

  dib ugu soo celino.
• Waxaan hadalkayga ku soo gabo gabaynayaa

  Sida aan la socono dhamaanteen wax barashadu waa furaha nolosha, waxay na tilmaan u tahay

  sida laga rabo iney noqdaan jiilka soo koroya iyo Caruurta la doonayo iney bari la wareegaan

  xilalka kala duwan ee dalka, iyo in ay caruurtaasi beri isku filaadaan haday tahay xaga nolosha,

  wax soo saarka, siyaasada, iyo kobcin ta dhaqaalaha wadanka. Dhalinyaradu markay waydo

  waxbrasho waxay fadhiyaan suuqyada iyaga oo qayilsan, ama qori wata, gabdhihiina iyaga oo

  wali caruura ayay iska guur sadaan in alaale iyo kii ay wax moodaan, ama kuwaa qayilsan ee

  qriga wata ayaa xooga.

  Inkasta oo ay khaatumo soo kordhisay horumar hada wali a dabooli karto heer kii waxbarasho

  ee goboladaasi u baahnaayeen. Waa masuuliyad saraan maxadwaynaha federaalka Somalia iyo

  dhamaan baarlamaanka in ay u danqadaan caruurta iyo dhalinyada soomaaliyeed eek u

  waxbarasho la’a dhamaan wadan gaar ahaan gobolada sool’ sanaag iyo cayn.

  Waxaa waxbarasho la’aanta ka sii daran aaahida Caafimaadka eek a jirta goboladaa

  sabata oo ah qofku haduu Caafimad helo ayuu buu wax qabsan karaa. Maamulka khaatumo

  horimarkiisu wuxuu aad u caawiyey in graoon dyaaradeed la furo oo ay diyaarado soo

  dagaan.Tusaale hooyaday oo aan la hadlayey wiigi dhowayd Ayaan maqlay inaan xanuun

  sanayso waxaan ku idhi hooyo waa in laguu qaadaa meelaha dhakhtarka loo aado si laguu soo

  baadho, iyada oo dhoola cadaynaysa ayay tri hooyo jidadkii baa naloo dhisay, aroboorkiina

  diyaaraduhu waa ka soo dagaan, oo iminka dhaqaatiir ajanabiya baa timaada howdka bishii labo

  guur ugu yaraan, marka aniga oo aan safar dheergalin Ayaan heli dhaqtarka aan u baahanahay.

  Sida ku xusan Taariikh da gobollada Sool Sanaag Iyo Cayn waxay la dagaalameen

  gumeysigii Ingiriiska, Talyaaniga iyo Boqortooyadii Xabashida si ay u raadiyaan xoriyad iyo

  midnimo soomaaliyeed. Waxaa xusid mudan in iminkana ay u taagan yihiin midaynta iyo la

  shaqaynta dhamaan umada soomaaliyeed iyo u hogaansanka dastuurka u yaala umada

  soomaaliyeed.

  Waxaan markhaati u baahnayn in ay khaatumo ay kor u soo qaaay amniga,

  waxbarashada, Caafimaadka iyo horumarinta magaalooyinka ay ka taliso. Laakin waxaa

  shacabkaasi wali tabayaa in qaybta maqan ay tahay qabtii ay xaqa ugu lahaa yeen ee ay ka

  sugayeen in ay buuxiso dowlada federalka ee soomaaliya.

  Waxaa muuqata in Dowlada federaalka Somalia ay wado dadaal muhiim ah oo ay kula

  shaqaynayso dowlad goboleedyadii jiray, kuna aqoonsatay maamul goboleedyada cusub sida

  GALMUDUG oo ah gobol iyo badh.

  Sanad kii hada dhamaaday wuxuu madaxwaynaha federaalka ee soomaaliya Mudane

  Hasan shariif hadaladiisi ka mid ahaa

  “ Cidwalba ha loo geeyo xukunka, oo ha loogu geeyo gurigeeda, ha is xukuno ayadu,

  kuwa wax xukumaya ayadu ha doorato, yaan loo magacaabin, yaan dusha looga keenin,

  wiilka iyo gabadha ayagu ay garanayaan ha doorteen, oo ha soo xusheen, oo kooda ugu

• 

  amaanada badan, oo ugu dhiiran, oo ugu geesinimda badan, oo ugu aqoon yahansan, oo

  ugu waayo aragsan, ha la yimaadeen”

  Waxaan leenhay Mudane madaxwayne shacabka reer Khaatumo waxay iska soo

  doorteeen, halyeey, ugu amaana badan oo aan iyaga mushahaaro u soo doonan, ugu dhiiiran oo

  gurigiisii nabada iyo raaxada ahaa geed hoosti ka doortay, ug aqoon yahansan oo gaadhay heer

  ka ugu sareeya ee laga gaadho waxbarasho maadi ah, ugu waayo aragsan oo la soo

  macaamalooday maamulo kala duwan, ku noolaaday wadamo kala duwan, khibradiisana aan la

  soo koobi Karin, waalid ah oo waxbaradhada iyo caafimaadka dhalinyarada iyo caruurta

  dareemaya, doonayana in wax walba uu nabad iyo dagaal la’aan ku dhameeyo, kana dhashay oo

  garanaya dhulka iyo dadka uu u talinayo taariikhdoodada iyo hiigsigooda.

  Mudane madaxwayne shacabka reer khaatumo wayka soo baxeen waajibkoodii

  oo intay geed hoostii fadhiisteen ayay sidii soomaali lagu yaqaanay u wada tashadeen

  ayay doorteen Dr.Cali Khaliif Galaydh, iminkana wali diyaar u yihiin wadatashi iyo

  wadashaqayn.

  marka su’aashu waxay tahay, Dowlada federaalka ee soomaaliya

  maxay ka damacday –

  mustaqbalka shacabka soomaaliyeed ee ku nool Sool, Sanaag iyo Cayn?

  Horumarkooda iyo dib u dhacoodu miyuusan ahayn mid somaliyeed?

  Cafis iyo Caafiaad